Als een kind door een ouder tijdens diens leven wordt bevoordeeld (door giften of schenkingen) boven een ander kind, kan dit na het overlijden van de ouder ruzies opleveren bij de afwikkeling van de erfenis. In de wet is opgenomen dat een schenking of gift niet hoeft te worden verrekend met de erfenis, tenzij bij de gift of in een testament anders is bepaald. De gift blijft dus in principe van het bevoordeelde kind. Maar het hierdoor ‘benadeelde’ kind kan na het overlijden van de ouder wel een beroep doen op de zogenoemde ‘legitieme portie’ (zie over de legitieme portie ook Met Recht Geregeld 2020-04).

In deze bijdrage wordt het ongelijk bevoordelen van kinderen tijdens leven en de juridische gevolgen ervan besproken.

De legitieme portie

In de wet is een ‘beschermingsregel’ opgenomen voor kinderen. Als een kind in de erfenis van zijn ouder (bijvoorbeeld) niet tot erfgenaam wordt benoemd of als de erfenis voor een groot deel ‘verdampt’ is doordat de ouder tijdens diens leven grote schenkingen heeft gedaan aan broers of zussen, kan dit benadeelde kind een beroep doen op zijn ‘legitieme portie’. De legitieme portie is een geldbedrag waarop een kind, na het overlijden van zijn ouder, minimaal recht heeft. Een wettelijk geregeld ‘minimaal erfdeel’. Dit geldbedrag is de helft van de waarde van het erfdeel dat het kind op grond van de wet als erfgenaam zou krijgen. Zie uitgebreid over de legitieme portie Met Recht Geregeld 2020-04.

Bevoordelingen, ook wel ‘giften’ genoemd

Een kind kan op allerlei manieren worden bevoordeeld. Hierna volgt een aantal voorbeelden van bevoordelingen, ook wel ‘giften’ genoemd:

Voorbeelden giften

1. Vader verhuurt een woning aan zijn dochter. De huur is veel lager dan een huur die voor deze woning reëel is.
2. Vader verstrekt aan zijn dochter een lening tegen geen of een veel te lage rente.
3. Vader verkoopt zijn auto aan zijn dochter voor de helft van de echte waarde.
4. Dochter doet wekelijkse boodschappen voor vader. Ze koopt van het geld dat zij van vader hiervoor krijgt ook boodschappen voor zichzelf.

Een benadeeld kind kan zijn legitieme portie inroepen

Als bij het overlijden van een ouder blijkt dat een kind benadeeld is doordat de ouder giften aan andere kinderen heeft gedaan, kan dit benadeelde kind aanspraak maken op zijn legitieme portie.

De legitieme portie wordt berekend over de waarde van de erfenis ten tijde van het overlijden van de ouder. Van de erfenis worden de in de wet omschreven schulden afgetrokken, maar de erfenis wordt daarnaast vermeerderd met in de wet omschreven giften.
Dit houdt in dat moet worden gekeken hoe de erfenis zou zijn samengesteld als door de ouder geen giften zouden zijn gedaan. De legitieme portie van het kind is dan de helft van wat hij normaal gesproken zou krijgen uit die erfenis.

Voorbeeld: wel of niet inroepen legitieme portie?

Maria is overleden en laat een zoon (Nico) en dochter (Sara) achter. Sara heeft twee kinderen.

De erfenis van Maria heeft een waarde van € 100.000. Nico heeft bij zijn huwelijk € 10.000 gekregen van Maria. Sara heeft van Maria in totaal voor een bedrag van € 50.000 aan giften ontvangen, terwijl ook de kinderen van Sara ieder € 10.000 (in totaal dus € 20.000) van Maria hebben gekregen.

Maria heeft in haar testament Nico en Sara ieder voor de helft tot erfgenaam benoemd. Ook heeft ze bepaald dat giften niet hoeven te worden ‘ingebracht’. De ontvangen giften van Nico, Sara en haar kinderen hoeven dus niet in de erfenis betrokken te worden voor de berekening van de erfdelen.

Als Nico niets doet, krijgen Nico en Sara ieder de helft van de waarde van de erfenis, namelijk € 50.000. Nico kan eventueel ook aanspraak maken op zijn legitieme portie als hij vindt dat hij door de giften aan Sara en aan haar kinderen benadeeld is.

Dan volgt de volgende rekensom: € 100.000 erfenis + € 10.000 schenking Nico + € 50.000 giften Sara + € 20.000 giften kleinkinderen = € 180.000. Dit is de waarde waarover de legitieme portie wordt berekend. Nico en Sarah zouden dan beiden recht hebben op € 90.000.
De legitieme portie van Nico is de helft hiervan: € 45.000. Deze € 45.000 moet, voor de berekening van zijn legitieme portie, worden verminderd met wat hij als gift heeft ontvangen (€ 10.000), waardoor zijn legitieme portie € 35.000 bedraagt. Dit is minder dan de € 50.000 die hij zou krijgen zonder dat hij aanspraak zou maken op de legitieme, dus de aanspraak is in dit geval niet nodig. 

Vervolg voorbeeld: beroep op legitieme loont nu wel!

Stel dat Sara geen € 50.000, maar € 130.000 aan giften heeft gekregen.

Dan heeft de aanspraak van Nico op zijn legitieme portie wel zin. Het totaal waarover de legitieme portie wordt berekend zou dan € 260.000 bedragen, waardoor Nico een bedrag van (€ 130.000/2 = € 65.000 – € 10.000 =) € 55.000 zou verkrijgen als legitieme portie. Dit is méér dan het bedrag van € 50.000, dat hij zonder aanspraak op de legitieme portie zou hebben gehad. Het inroepen van de legitieme portie heeft dan dus wel zin.

Bewijsproblemen

Bij het inroepen van de legitieme portie zit vaak een groot probleem in het leveren van bewijs dat de ouder allerlei giften aan andere kinderen heeft gedaan. Het is lastig aan te tonen wie wat op welk moment heeft ontvangen en of dat wel echt een gift was. Het zou bijvoorbeeld ook een vergoeding kunnen zijn voor geleverde diensten.

Om de legitieme portie te kunnen bepalen, heeft het ‘benadeelde’ kind op grond van de wet recht op inzage en afschriften van stukken (zoals bankafschriften) betreffende de erfenis van zijn overleden ouder en door deze ouder gedane giften. Dit recht kan waardevol zijn om bewijs te verzamelen. 

Recht op inzage in financiële stukken

Een executeur zal de nodige zorg moeten besteden aan het veiligstellen van de financiële stukken van de overleden ouder, zodat het benadeelde kind deze kan controleren (zie ook over de executeur ook Met Recht Geregeld 2020-05). Het recht van het benadeelde kind op de financiële stukken van zijn ouder ziet niet alleen op de omvang van de erfenis op de datum van het overlijden, maar ook op het vermogensverloop van de ouder voorafgaand aan zijn overlijden in verband met relevante schenkingen. De te verstrekken informatie moet, in verband met de wettelijke bewaartermijn van de bank, in ieder geval teruggaan tot zeven jaar vóór het overlijden van de ouder. De executeur moet deze bankafschriften op voorhand veiligstellen, zeker als hij redelijkerwijs zou kunnen vermoeden dat een kind aanspraak zal maken op de legitieme portie.

Een advocaat of notaris kan behulpzaam zijn bij het in kaart brengen van het vermogen van de overleden ouder.

Samenvatting en tip

Giften die tijdens leven zijn gedaan, hoeven volgens de wet in principe niet verrekend te worden met de erfenis. Als dat wel de bedoeling is van een ouder, moet de ouder dit bij het doen van de gift expliciet vastleggen, om ruzie na het overlijden te voorkomen.
Als het niet de bedoeling is van een ouder dat giften die tijdens leven worden gedaan, met de erfenis moeten worden verrekend en dit dus ook niet is geregeld, heeft een benadeeld kind wel nog een mogelijkheid om iets te doen aan de benadeling. Onder omstandigheden kan voor een kind het doen van een beroep op zijn of haar legitieme portie lonen. Dit kan tot gevolg hebben dat het benadeelde kind uiteindelijk meer uit de erfenis krijgt dan de bedoeling was van de ouder. Let dus goed op bij giften aan één of meer van uw kinderen, waardoor een ander kind benadeeld wordt. Uw notaris kan u adviseren over eventuele alternatieve mogelijkheden.

Om de legitieme portie te kunnen bepalen, heeft het ‘benadeelde’ kind recht op inzage en bankafschriften uit de administratie van de overleden ouder en door deze ouder gedane giften. Een executeur dient de financiële stukken op voorhand veilig te stellen, zodat het benadeelde kind deze kan controleren.

Bij het in kaart brengen van het vermogen van de overleden ouder en het berekenen van de legitieme portie, kan een advocaat of notaris behulpzaam zijn.

Met Recht Geregeld is een product van FBN Juristen. Aan de inhoud van dit artikel is de uiterste zorg besteed, maar door de beperkte omvang is het onmogelijk om alle facetten en gevolgen van een onderwerp te belichten: het betreft een artikel op hoofdlijnen. Voor informatie over uw specifieke situatie: vraag uw notaris of een andere adviseur!

FBN Juristen besteedt de uiterste zorg aan de inhoud van de artikelen, maar aanvaardt geen aansprakelijkheid in geval van onvolledigheid of onjuistheid van een artikel, noch voor de gevolgen daarvan.

Wilt u meer advies over dit onderwerp? Neem dan contact op met ons.

Bronvermelding: Met Recht Geregeld, een product van FBN Juristen.